34. DODATKOWE
INFORMACJE O POLSKIM NADAJNIKU
UZYSKANE Z OPISÓW I PODCZAS WIZYTY W GRIMETON
W niniejszej
części kontynuuję, zapoznawanie polskich Internautów interesujących się
Nadajnikiem Babice,
z elementami jakie prawdopodobnie były w nim wykorzystywane,
zamieszczając zdjęcia i dodatkowe informacje
dotyczące podobnego szwedzkiego Nadajnika Grimeton. Znajdują się one na
stronach poświęconych temu nadajnikowi,
[1] m.in. na wspomnianym wcześniej filmie, Fot. 1. Większość tych
informacji napisanych w języku szwedzkim, ilustrowanych jest zdjęciami,
co utrudnia ich wykorzystanie. Dlatego też nie kopiowałem tych opisów, a
tylko zamieszczam ich treść i tłumaczenie,
a zdjęcia zastępuję podobnymi zdjęciami wykonanymi przez polskich
autorów: Państwa M.M. Borkowskich
i dodatkowo zdjęciami otrzymanymi od Pana Macieja Gędziorowskiego. Tak
więc obecna część powstała na bazie trzech wizyt,
jednej szwedzkiej i dwóch polskich. Takie rozwiązanie uważam, że będzie
korzystne, podczas oglądania różnych materiałów,
zamieszczonych w języku szwedzkim na stronach Grimeton Radio Station,
obiektu zaliczanego do Światowego Dziedzictwa.
Zaznaczam, ze nie znam języka szwedzkiego, posługiwałem się podczas
tłumaczenia „tłumaczem” Googla”.
Dlatego proszę o wyrozumiałość w ocenie tych tłumaczeń.
Fot. 1 Nazwa
filmu o wizycie w szwedzkim filmie o Nadajniku Grimeton.
****************************************************************************************************************
Zacznę od
ogólnego opisu Nadajnika zatytułowanego ALEXANDERSON ALTERNATORN -
Alternator Alexandersona,
znajdującego się pod obrazem, podobnym do zdjęć fot. 2a i 2b.
Są to widoki alternatora od strony silnika elektrycznego, wprawiającego
w ruch poprzez przekładnię dysk alternatora.
Fot. 2a Alternator widziany od strony
silnika elektrycznego.
Fot. 2b
Alternator widziany os strony silnika elektrycznego.
Treść opisu
zamieszczam w obu językach, gdyż czytelnik wykorzystujący oba opisy,
będzie się mógł zorientować o znaczeniu poszczególnych słów. Przytaczam
treść opisu pod wspomnianymi zdjęciami.
Den s. k.
Alexanderson alternatorn ar hjärtat i långvågs sändaren,
tzw. alternator Alexandersona jest sercem nadajnika fal długich.
Alternatorn består av från vanster
högfrekvensgeneratorn vaxeln och elmotorn. Framför växeln syns start
oljepumpen.
Alternator składa się,
poczynając od lewej, z: generatora wysoko
częstotliwościowego, podwyższającej przekładni
i silnika elektrycznego.
Powyżej silnika
widoczna jest pompa oleju
wykorzystywana podczas rozruchu.
(Inne źródła podają, że pompa pracuje również po zakończeniu pracy
Nadajnika, a więc po wyłączeniu silnika elektrycznego.)
mått rozmiary
= 6.6x3.5 m.
vikt waga = 50
ton = 50.000 kg.
****************************************************************************************************************
Obiektem
stowarzyszonym z poprzednimi zdjęciami jest ELMOTOR – Silnik
elektryczny.
Niestety nie dysponuję zdjęciami podobnymi do zamieszczonych. Mogę
natomiast zamieścić oryginalną plakietkę silnika elektrycznego
z Grimeton, fot. 2c. Silnik elektryczny jest wyraźnie widoczny na fot.
2a.
Fot. 2c Plakietka silnika
elektrycznego z Grimeton.
Nie wiem
dlaczego parametry podane w opisie różnią się od tych na plakietce.
Elmotorn är en tvåfas asynkronmotor.
Varvtal 711.3 varv/min
Silnik elektryczny jest dwufazowym silnikiem asynchronicznym.
Napięcie 2200 V Częstotliwość 50 Hz Moc 500 kM (373 kW)
Prędkość 711.3 obr/min.
För att begränsa
startströmmen och för att kunna kontrollera varvtalet är rotorlindningen
kopplad till variabla vätskemotstånd via slapringar och kol (högra
bilden).
Aby ograniczyć
prąd rozruchowy i sterować
prędkością wirnika,
uzwojenie jest podłączone poprzez
pierścienie ślizgowe i
szczotki z węgla drzewnego (z
prawej) i ciekły
zmienny rezystor.
****************************************************************************************************************
Elementem
znajdującym się pomiędzy elektrycznym silnikiem, napędzającym dysk
alternatora i dyskiem,
jest element VAXELLADAN będący przekładnią podwyższającą obroty silnika
elektrycznego. Jej widok przedstawia fot. 3.
Fot. 3 Przekładnia podwyższająca
obroty silnika elektrycznego.
Vaxelladan Har en utvaxling pa 2.973, och hojer darmed
elmotorns varvtal pa 711.3 r/m till 2115 r/m for hogfrekvensgeneratorn.
Przekładnia
ma przełożenie w 1:2.973, a więc zwiększa obroty silnika elektrycznego
z wartości 711,3 obr / min do 2115 obr / min na wyjściu przekładni,
czyli na dysku.
Obszernie
pisałem o przekładni podwyższającej w części 33
http://www.nadajnik-babice.pl/
****************************************************************************************************************
Kolejnym
zespołem, którego opis jest bardzo obszerny, może być obiekt
HOGFREKVENSGENERATORN - Generator w. cz.. Do tekstu załączone jest jego
zdjęcie, podobne do załączonego zdjęcia fot. 4,
na którym pokazany jest alternator od strony przeciwnej do elektrycznego
silnika.
Szerzej na temat takiego widoku pisałem w części 33
http://www.nadajnik-babice.pl/.
Fot. 4 Widok alternatora od strony
przeciwnej do elektrycznego silnika.
Pod zdjęciem
znajdują się następujące informacje.
I högfrekvensgeneratorn alstras
antennströmmen med en frekvens av 17.2 kHz. Till skillnad från
konventionella elgeneratorer
har rotorn ingen linding, utan bestär av en skiva av stål med 1.6 m
diameter och 7.5 cm tjocklek. Skivan har urfrästa spår som
är fyllda med omagnetiskt material.
Alternator dostarcza do anteny
prąd o częstotliwości 17,2
kHz. W przeciwieństwie do
konwencjonalnych generatorów jego wirnik
nie ma uzwojenia, a
składa się z blachy stalowej
o średnicy 1,6
m i 7,5 cm
grubości.
Dysk ma frezowane rowki
wypełnione materiałem
niemagnetycznym.
Rotorskivan roterar i ett
magnetfålt som alstras av magnetiseringslindningen.
Wirnik obraca się w stałym
polu magnetycznym wytwarzanym przez uzwojenie
wzbudzenia.
Statom omsluter
magnetiseringslindningen och yttre delen av rotorskivan och leder darmed
magnetfåltet genom rotorskivan.
Pole magnetyczne uzwojenia wzbudzenia przenika przez stojan i zewnętrzną
część dysku wirnika.
Luftgapet mellan statom och
rotorskivan är endast 0.4 mm.
Szczelina między stojanem i tarczą wirnika jest równa tylko 0,4 mm.
När
rotorskivan roterar, uppkommer en ständig växling I magnetflödet
orsakat av växlingen mellan
de magnetiska polerna (stålet) och de
omagnetiska polerna (slitsarna) på skivan.
Gdy wirnik się obraca, powoduje ciągłą zmianę strumienia magnetycznego,
spowodowaną przez przełączanie biegunów magnetycznych
(stalowych zębów) i braku biegunów magnetycznych w rowkach,
znajdujących się na dysku.
Växlingarna I magnetflödet
inducerar en växelspänning I spolar som sitter på statorn.
Wahania strumienia magnetycznego indukuje napięcie przemienne w cewce,
która znajduje się w stojanie.
Denna växelspänning
transformeras upp till 2000 V innan den tillförs antennen.
To napięcie przemienne zanim dostarczone jest do anteny, zostaje
podwyższane do 2000 V.
(Można się domyślać, że za
pomocą transformatora odbiorczego w.cz., o którym wspominam
na doświadczalnej mojej stronie
http://www.ireneuszdobiech.neostrada.pl/w
rozdziałe 05.06.)
****************************************************************************************************************
Bardzo ciekawym, trudnym do
zrozumienia i przetłumaczenia, jest opis elementu VATSKEMOTSTANDEN
- zwanego cieczowym zmiennym rezystorem. Dzięki uprzejmości Internautów,
czytelników moich tekstów, spośród zdjęć jakie mi przesłali,
jest również obraz, fot. 5, elementu którego przeznaczenia nie znałem.
Dopiero dzięki filmowi poznałem jego przeznaczenie,
a wykorzystując zamieszczone zdjęcia i tłumaczenie tekstu znajdującego
się pod jednym z nich, starałem się zrozumieć pracę tego elementu.
Fot. 5 Po prawej widok zmiennych
cieczowych rezystorów.
Två vätskemotstånd används som
variabla rotormotstånd for Alexandersonaggregatets elmotor.
Dwa ciekłe zmienne
rezystory służą dla zmiany rezystancji obwodu wirnika silnika
elektrycznego agregatu Alexandersona.
Ett tredje vätskemotstånd finns
som reservenhet.
Trzeci ciekły zmienny rezystor służy jako urządzenie zapasowe.
Vätskemotstånden
består av 2 m höga behållare, i vilka finns elektroder av rostfritt stål.
Ciekły zmienny rezystor składa się z dwumetrowego pojemnika, w którym
znajdują się elektrody wykonane ze stali nierdzewnej.
Dessutom. innehåller behållarna
natronlut, och lutens nivå i behallårna kan varieras
med „dammluckor”
som styrs från kontrolltavlan.
Ponadto w pojemniku znajduje się soda kaustyczna i alkohol, którego
poziom w zbiornikach
może być zmieniany przez śluzę sterowaną z tablicy kontrolnej.
Detta reglerar resistansen
mellan stålelektroderna och därmed styrs rotormotståndet.
Powoduje to zmianę rezystancji pomiędzy elektrodami ze stali i tym samym
kontrolowaną rezystancję wirnika silnika elektrycznego..
Den värme som bildas i luten
kyls bort via en värmeväxlare till stationens kylvattenanläggning.
Wytworzone wówczas ciepło nagrzewające ciecz, jest odprowadzane za
pomocą wymiennika ciepła do chłodzącej instalacji stacji.
Det
ena vätskemotståndet används för att reglera in Alexanderson-alternatorns
varvtal och därmed stationens frekvens då inget tecken sänds ut.
Pierwszy zmienny cieczowy opór jest używany do kontroli prędkości dysku
alternatora Alexandersona
i tym samym częstotliwości stacji, gdy nie są przesyłane widomości w
postaci kodu Morse’a .
Det andra
vätskemotståndet kopplas in parallellt med det första när
tecken sänds och minskar därmed rotorrnotståndet
för att ge elmotorn större vridmoment. Så att
varvtalet bibehålls constant även när generatorn belastas.
Drugi zmienny ciekły rezystor jest podłączany równolegle z pierwszym,
przy przesyłaniu znaków
i zmniejsza w ten sposób rezystancję wirnika silnika w celu zapewnienia
większego momentu obrotowego.
Tak więc prędkość jest utrzymywana na stałym poziomie, nawet kiedy
generator jest obciążany.
Podane w tym punkcie informacje
są bardzo lakoniczne i niezbyt jasne. Dlatego podaję własną
interpretację dotyczącą tego zagadnienia.
Analizując podane w tej części
wiadomości, zgadzając się iż istnieje ścisły związek obrotów dysku z
częstotliwością sygnału w.cz.,
uważam za stosowne zauważyć, iż zmiany obrotów dysku alternatora, a więc
i częstotliwości sygnału,
spowodowane są przez dwie przyczyny o różnych charakterach.
Pierwsza ma charakter naturalny
i związana jest z zachowaniem stałości obrotów silnika elektrycznego.
Jej wpływ uwidacznia się, gdy wiadomości nie są wysyłane. Utrzymywana
jest w dopuszczalnych granicach,
związanych z selektywnością obwodów rezonansowych anteny, przez układ
regulacji częstotliwości.
Druga natomiast uwidacznia się,
gdy wysyłane są przez Nadajnik wiadomości.
Wówczas w skutek zwiększonego zapotrzebowania mocy na ich przesłanie,
maleją obroty silnika elektrycznego
i jej wpływ kompensuje się wzrostem prądu jego wirnika, uzyskiwany
poprzez równoległe dołączenie drugiego ciekłego rezystora.
A więc można domyślać się, że jeden ciekły rezystor pracuje przy biegu
luzem Nadajnika, gdy nie są wysyłane wiadomości,
natomiast dwa równolegle w przypadku wysyłania wiadomości.
Realizuje to układ modulacji,
zawierający m.in. wzmacniacze magnetyczne, które równocześnie wpływają
na prąd w antenie.
Uzyskanie właściwej modulacji było zagadnieniem szczególnie trudnym,
gdyż należało się zabezpieczyć przed powstawaniem iskier i łuków
w momencie przerywania obwodu w którym płynie bardzo duży prąd w.cz.
Wykorzystywane były w tym celu:
jedno z uzwojeń transformatora odbiorczego, który podwyższał napięcie
w.cz. czerpane z uzwojeń alternatora oraz modulator magnetyczny.
Widok wzmacniaczy magnetycznych pracujących w Nadajniku Grimeton
przedstawia fot. 6.
Wszystkie te układy opisałem
na doświadczalnej mojej stronie
http://www.ireneuszdobiech.neostrada.pl/
w rozdziałach 05.06, 05.07 i 05.08.
Fot. 6 Widok wzmacniaczy
magnetycznych stosowanych w Nadajniku Grimeton,
za pomocą których energia zmodulowanego sygnału przekazywana jest do
anteny.
****************************************************************************************************************
W wspomnianym wcześniej opisie
ciekłego rezystora podano, że powstałe podczas jego pracy ciepło jest
odprowadzane przez układ chłodzący.
Końcowym elementem tego układu jest basen chłodzący z dwoma fontannami.
Pokazany jest na trzech zdjęciach, fot. 7a, fot. 7b i fot 7c.
Fot. 7a Basen chłodzący na tle
budynku Nadajnika Grimeton.
Fot. 7b Basen chłodzący na tle
linii masztów anteny w Grimeton.
Fot. 7c Widok fontanny w basenie
chłodzącym Nadajnika Grimeton.
Pragnę nadmienić, że cieszę się,
iż mogę pokazać podobne zdjęcie fragmentu układu chłodzącego Nadajnika
Babice, fot. 8.
Zdjęcie to, pokazywałem w części 32
http://www.nadajnik-babice.pl/
jako fot. 5.
Udało
mi się określić rozmiary polskiego basenu chłodzącego,
a ponieważ jego kontury są stosunkowo dobrze widoczne na historycznych
zdjęciach,
wymiary te wykorzystywałem jako skale dla określenia rozmiarów innych
obiektów znajdujących się na tych zdjęciach.
Rys. 8 Widok ze szczytu masztu piątego w trakcie budowy:
budynku elektrowni
z basenem chłodzącym na jego zapleczu oraz budynku nadawczego.
© 1925
IRE (obecnie IEEE).
Przedruk za pozwoleniem od Proceedings of the Institute of Electrical
Engineers Volume 13, Issue 5, October 1925.
****************************************************************************************************************
Jako wstęp do prezentacji i
opisu następnych zdjęć elementów, głównie należących do anteny Nadajnika
Grimeton,
wykorzystam informację z opisem, zatytułowaną MULTIPELANTENNA -
wielokrotna antena, zaopatrzoną w dwa zdjęcia.
Dwa zdjęcia dołączone do tej informacji przedstawiają: podstawę masztu i
górną jego część.
Zamieszczam podobne do nich dwa zdjęcia, fot. 9 i fot. 10 polskich
autorów.
Den s.k. multipelantennen bärs
upp av sex antenntorn. Varje antenntorn är 127 högt och tvärarmen
är 46 m bred. Mellan tornen går åtta ledare (ursprungligen tolv Ledare)
for antennströmmen.
Tzw
Antena wielokrotna składa się
z sześciu wież
antenowych. Każda wieża
anteny ma wysokość 127 m
i na szczycie poprzeczne ramię o
długości 46 m. Pomiędzy
wieżami znajduje się osiem
antenowych przewodów
(pierwotnie dwanaście
Leader?) prądowych.
Radiovågorna strålar ut från
vertikala antennledare, en fran varje torn.
Fale radiowe wypromieniowane są przez pionowe przewody antenowe, po
jednym z każdej wieży.
Pragnę zauważyć, że tytuł tej
informacji jest mylący. Gdyż zastosowana winna być nazwa: antena
wielokrotnie strojona,
(zestrajana) ponieważ jest to jedna antena złożona z kilku
promienników.
Fot. 9 Dolna część masztu anteny
Nadajnika Grimeton nazywanego niekiedy wieżą.
Fot. 10 Górna część masztu
anteny Nadajnika Grimeton z poprzeczną częścią i przewodami
zasilającymi.
Ostatni opis potwierdza moje
twierdzenie, uzyskane na podstawie teoretycznych rozważań,
opublikowanych w Przeglądzie Telekomunikacyjnym nr 7/2010 i wielokrotnie
podkreślanych w moich tekstach,
że sygnał w.cz. wypromieniowany jest przez pionowe przewody, zasilane
przez poziome przewody znajdujące się na trawersach masztów.
Podkreślam to, gdyż wiele osób przekonanych jest, że czynią to poziome
przewody na trawersach masztów.
Dla zorientowania czytelników,
jak są powiązane elementy o których wspominałem i których zdjęcia
zamieszczałem,
przytaczam schemat ideowy połączeń tych elementów, rys. 1.
Rys. 1 Schemat elektryczny
połączeń elementów Alternatora ALEXANDERSONA.
[1]Teksty w języku szwedzkim
pochodzą z
http://www.alexander.n.se
Ireneusz Dobiech, kwiecień - maj 2013 r.
CIĄG DALSZY NASTĄPI
Informujemy, że kolejne części będą ukazywały się rzadziej niż
dotychczas,
po zgromadzeniu i opracowaniu nowych materiałów.
|