W 1922 roku powstała w Polsce Transatlantycka
Stacja Radiotelegraficzna, zapewniająca łączność poprzez Atlantyk.
Była to największa inwestycja
radiokomunikacyjna w II Rzeczypospolitej.
Stacja pełniła dwie funkcje:
nadawczą w Warszawie
i odbiorczą w Grodzisku Mazowieckim. Rozdział tych funkcji
był
korzystny,
gdyż zapewniał maksymalny jej zasięg,
przy równoczesnym spełnieniu obu funkcji.
Ośrodek
nadawczy został usytuowany w rejonie Babic pod Warszawą. Budowa jego i
uzasadnienie usytuowania zostały opisane
w wielu publikacjach, których wykaz zamieszczam na końcu. Kilka zdań na
ten temat podane zostaną w części, o polskiej
Nadawczej
Transatlantyckiej Stacji Radiotelegraficznej.
W skład ośrodka nadawczego Stacji wchodziły: Zespół Nadawczy składający
się z Anteny,
Nadajnika,
Elektrowni i obiektów pomocniczych, takich jak warsztaty,
budynki dla obsługi stacji itp. Ogólnie obiekty te również zostały
opisane w wielu publikacjach, między innymi wymienionych wcześniej,
jednak niezbyt szczegółowo
i nie we wszystkich szczegółach w sposób właściwy. Najważniejszymi
obiektami Stacji, (rys. 1),były:
Rys. 1
Antena i Alternatory ALEXANDERSONA,
szwedzkiego wynalazcy tych urządzeń, po wyemigrowaniu do USA inżyniera
Firmy RCA
(Radio Corporation of America), zajmującej się budową takich urządzeń,
także w Polsce w miejscowości BABICE i Szwecji
w miejscowości GRIMETON. Jednak wiedza o tych urządzeniach nie była i
nie jest, w popularnym ujęciu i nie tylko, wystarczająco znana
i rozpowszechniona. Pogłębiona została we współczesnych publikacjach
[12], [23] i [24]. Wiadomo jednak, gdzie się one znajdowały,
gdyż po wysadzeniu ich przez niemieckich saperów, w przeddzień
wyzwolenia Warszawy 16 stycznia 1945 roku, pozostały po nich ślady.
Natomiast, gdzie się znajdowała elektrownia, trzeci ważny obiekt Stacji,
do chwili obecnie nie wiemy.
Wspomniane ślady są coraz mniej widoczne. Zarastają krzewami, drzewami,
stają się coraz mniej zauważalne, nie tylko ze względu
na wzrastającą i gęstniejącą roślinność, ale również coraz mniej
widoczne z powodu podnoszącego się poziomu gleby,
spowodowany nawiewaniem piasku, powstawaniem nowych warstwę próchnicy
itp. Proces ten zauważyłem podczas badań,
jakie przeprowadziłem dla określenia nieznanych parametrów
geometrycznych cewek strojeniowych anteny, porównując zdjęcia
z okresu działania Stacji, ze zdjęciami tych samych obiektów, jakie
wykonałem po ich identyfikacji, współcześnie. Dlatego też od kilku lat
dokumentuję fotograficznie widoki tych śladów. Dokumentacja ta dostarcza
wiele informacji, szczególnie o budowie Anteny Nadajnika Babice
oraz będzie przedstawiała fragment historii miejscowości BABICE i
barbarzyństwie armii niemieckiej. Fragmenty tej dokumentacji
zamieszczone
są w Galerii Zdjęć Śladów po Antenie Nadajnika Babice.
01.02. KILKA ZDAŃ O
POLSKIEJ NADAWCZEJ
TRANSATLANTYCKIEJ STACJI RADIOTELEGRAFICZNEJ.
Zanim
przystąpię do właściwego tematu, przytoczę kilka informacji na temat
obiektu, popularnie nazywanego Radiostacją Babice,
Nadajnikiem w Babicach, Transatlantycką Stacją Radiotelegraficzną, itp.
Wydaje mi się, że najbardziej słuszną nazwą jest nazwa ostatnia,
gdyż dla prawidłowego nawiązywania łączności, oprócz zespołu nadawczego
potrzebny był zespół odbiorczy, a w takim zespole pracowały:
nadajnik w Babicach i stacja odbiorcza w Grodzisku Mazowieckim.
Fot. 1 Zdjęcie z
publikacji 400 lat Poczty Polskiej [25].
Fot. 2 Zdjęcia z
publikacji 400 lat Poczty Polskiej [25].
Bliżej zajmę się jej częścią
nadawczą. Nadajnik uroczyście uruchomiony został 17 listopada 1923 roku.
Był to jeden z największych
nadajników w Europie. Po raz pierwszy polska radiotechnika wybrała tak
śmiałe, nowoczesne i tak dalece perspektywiczne rozwiązania.
Umożliwiał międzykontynentalną łączność telegraficzną. Już w dniu jego
otwarcia prezydent Stanisław WOJCIECHOWSKI
wymienił depesze z Prezydentem Stanów Zjednoczonych.
Budowa
nadajnika, oprócz celów marketingowych, prestiżowych, miała znaczenie
polityczne, umożliwiała bowiem kontakt wielu polskich
emigrantów z Krajem. Rozpoczęto jego budowę rekonesansem terenów, gdzie
mógł on być budowany. Wskazane było, aby był to teren
podmokły, którego gleba posiadałaby dobre własności przewodzące oraz
uregulowany stan prawny. Teren przeznaczony pod budowę,
ze względu na wymogi techniczne jego anteny, powinien mieć długość ok.
4 km i
szerokość ok. 1 km. Sugeruje
się, o czym jednak wprost
nigdzie nie spotkałem wzmianki, a co było nie słuszne, być odpowiednio
kierunkowo usytuowany, aby oś anteny była skierowana
na Stany Zjednoczone. Wybrano, kierując się przedstawionymi wymaganiami,
podmokły teren dawnego poligonu, w okolicy fortu Babice.
Budowę rozpoczęto od zawarcia kontraktu 4 sierpnia 1921 roku z firmą
Radio Corporation of America (RCA) na budowę wielkiej
transatlantyckiej stacji radiotelegraficznej. Firma ta opracowała
aparaturę nadawczą, ściśle współpracując z zespołem polskich inżynierów.
Działała w systemie sygnału ciągłego, co było wielkim postępem w erze
nadajników iskrowych i łukowych, o bardzo niskiej częstotliwości
16.42 kHz, czyli długości fali
18020 m, systemem Morse’a.
Fot.
3 Budynek nadajnika, cewka strojeniowa, wsporniki dla ośmiu przewodów
zasilających element promieniujący [22]
Sygnał
wytwarzany był przez generator, alternator systemu ALEXANDERSONA [24] o
mocy 200 kW, znajdujący się w budynku, fot. 3,
usytuowanym pośrodku dwóch systemów antenowych i wypromieniowany przez
antenę, także nazywanej Anteną ALEXANDERSONA,
umieszczoną na pięciu ażurowych stalowych masztach, fot. 2, o wysokości 126.5 m., odległych od siebie o
384 m.,
na których zawieszono
na izolatorach osiem przewodów elektrycznych połączonych z alternatorem.
Obok masztów umieszczono podstawy pod zwojnice, cewki
oraz zespół uziemień. Maszty w postaci kratownic, łączonych za pomocą
nitowania, budowała bardzo znana wówczas, warszawska
firma Towarzystwa Przemysłu Metalowego K. Rudzki i S-ka zużywając w tym
celu 1770 ton stali. Nadajnik posiadał dwa bliźniacze zespoły
nadawcze, rys. 2, rozmieszczone symetrycznie względem budynku z
generatorami.
Rys.
2. Układ 10 masztów antenowych w długofalowej stacji nadawczej w
Babicach [23].
Budowa i montaż dwóch anten
i generatorów ALEXANDERSONA trwała od jesieni 1922 roku poprzez wiosnę
1923 roku. Normalna eksploatacja
nadajnika o znaku wywoławczym AXL rozpoczęła się 1 października 1923
roku. Wzdłuż anteny zbudowano drogę, istniejącą do dzisiaj,
przy której znajdowały się trzy strażnice, wykorzystywane przez
patrolujących i chroniących terenu anten, wartowników.
W 1923 roku nadano za pomocą tego nadajnika 10% korespondencji, w 1925
roku już 50%, a w 1927 roku 65%. Nadajnik pracował
do 1939 roku i nie został przez polskie wojsko zniszczony, mimo rozkazu
Naczelnego Wodza. Podczas działań wojennych uległ tylko niewielkim
uszkodzeniom, które Niemcy szybko usunęli. Podczas okupacji nadajnik
miał ważne znaczenie dla Niemców, gdyż znajdował się praktycznie
poza zasięgiem samolotów bombardujących aliantów i wykorzystywany był
dwojako: w strefie bliskiej, falą przyziemną do wysyłania depesz
do jednostek wojskowych w Europie, natomiast falą wypromieniowaną, w
strefie dalekiej, do komunikacji z łodziami podwodnymi,
grasującymi na Atlantyku. Po wybuchu Powstania Warszawskiego Niemcy
wzmocnili ochronę nadajnika, teren wokół niego zaminowano,
wzmocniono jego obsadę personalną. Na jednej z wież zainstalowano
posterunek obserwacyjny.
W przeddzień, dosłownie, wyzwolenia Warszawy, 16 stycznia 1945 roku,
Niemcy wysadzili wszystkie urządzenia i maszty nadajnika.
Był to akt barbarzyński. Zniszczono zabytek, prawie o wartości
muzealnej, sławiący polską: przezorność i myśl techniczną.
Złom po masztach, uziemieniach i generatorach wywieziono do hut.
Pozostały jedynie betonowe fundamenty masztów, cewek
i innych urządzeń. Teren gdzie stała antena i budynek z generatorami,
zarasta krzewami i drzewami, staje się coraz bardziej nie widoczny.
LITERATURA
[1]
Manczarski S.: Państwowa
sieć radiokomunikacyjna w Polsce. Przegląd
Teletechniczny, lipiec 1929.
[2]
Wikipedia,
Transatlantycka centrala radiotelegraficzna
[3] Stare
Radio, „Old Radio”, Historia radiofonii polskiej
[4] http:
//www. prw. waw. pl/grupa. php? dig=watki&page=4
[5]
Historia krótkofalarstwa polskiego oraz zarys historii radiokomunikacji
polskiej i Wojsk
Łączności,
Radiostacja Transatlantycka – nadajnik Babice,
2006.01.15 [6]
Gazeta Babicka, 2004, 11
[7]
http//historia. spdxc. org. pl/image/stories/radiokomunikacja_polska/Babice_VLF.
pdf
[8]
Kwiatkowski M. J.: Narodziny
polskiego radia,
PWN, Warszawa 1972
[9]
http//WWW. ptiwtel. nostrada. pl/files/bem_jubileusz. pdf
[10]
http: //fociarz. blog. pl/archiwum/? rok=2007&miesiac=4
[11]
http: //www. odkrywca-online. com/pokaz_watek. php? id=23470
[12] „Odkrywca”, sierpień, 2007 r.
[13] http: //en. wikipedia. org/wiki/Analysis_of_resistive_circuits
[14] Bucher, Elmer:
Practical Wireless Telegraphy,
The Wireless Press, NY, May, 1918, section 219
[15] http: //en. wikipedia. org/wiki/Ernst_Alexanderson
[16] http: //www. infoage. org/at_gen. html
[17] http: //en. wikipedia. org/wiki/Dipole_antenna
[18] http: //en. wikipedia. org/wiki/Very_low_frequency
[19] http: //en. wikipedia. org/wiki/Image_antenna
[20] http: //farside. ph. utexas. edu/teaching/em/lectures/node94. html
[21] http: //www. answers. com/topic/alexanderson-alternator
[22]
Raczek J. B.: Boernerowo
i jego świątynia.
Oficyna
Wydawnicza Rytm,
Warszawa
2006. Zdjęcie E. Liberadzkiego
[23]
Przegląd Telekomunikacyjny 5/2008.
[24]
Przegląd Telekomunikacyjny 12/2008.
[25,] 400
lat Poczty Polskiej, Wydawnictwa Komunikacyjne, Ministerstwo Łączności,
1958 r.
